Vrede komt niet vanzelf

Vrede komt niet vanzelf

‘Si vis pacem, para bellum’ is een spreekwoord uit de klassieke oudheid: als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog. Het is uitgangspunt voor hedendaags handelen, ook in reactie op de brute agressieoorlog van het Rusland van Vladimir Poetin in de Oekraïne. Kijk bijvoorbeeld naar de NAVO en het recente besluit van de regering van bondskanselier Olaf Scholz op zondag 27 februari jl. bekend gemaakt in de Duitse Bondsdag om € 100 miljard beschikbaar te stellen voor versterking van het eigen leger.

Ik ga dat besluit nu niet bekritiseren, noch de dreiging met nucleaire afschrikkingswapens. Je moet niet aan iemand van de vredesbeweging vragen hoe je oorlog moet voeren. Maar ik heb er geen ‘vrede’ mee. Er zal iets fundamenteels moeten veranderen in de omgang met staten en regeringen die zich niet aan de basale regels van vrijheid, democratie en mensenrechten houden.  

Het Rusland van Poetin is ontspoord. Een proces is geëscaleerd dat al tientallen jaren aan de gang is. Poetin heeft geleidelijk voor zichzelf en zijn naaste getrouwen een stevige machtsbasis gecreëerd, wellicht momenteel onaantastbaar. Een (kleine) groep mensen die in ruil voor steun volop mag profiteren van hun positie maar daardoor ook weer volledig afhankelijk is. Leger en (veiligheids)politie staan volledig in dienst van de macht. De Trias Politica, geïntroduceerd door de Franse filosoof Montesquieu, ofwel de ‘scheiding van machten’ is verworden tot een façade. De volksvertegenwoordiging functioneert niet onafhankelijk en keurt wetten goed die de vrijheid beperken. De rechtstaat is afgebroken en rechters worden vanuit de bestuursmacht aangestuurd.

Oppositie, tegendenkers en onwelgevallige politiek-maatschappelijke organisaties zijn uitgeschakeld of worden het werken onmogelijk gemaakt. Denk bijvoorbeeld recent aan Aleksej Navalni of aan de in 2015 vermoorde Boris Memtsov. De mensenrechten worden op grote schaal geschonden. Er is geen vrijheid van meningsuiting en politieke discussie toegestaan. In plaats van persvrijheid en onafhankelijke nieuwsgaring, zijn de meeste media door de staat gecontroleerd. Door de machthebbers wordt zeer selectief omgegaan met feiten en geschiedenis waarbij aspecten worden genegeerd die niet in het gewenste beeld passen: zeggen dat Kiev de bakermat van je beschaving is en het dan verwoesten. De nuance ontbreekt. Anders doen dan zeggen. Misleiding en desinformatie zijn zeer gebruikelijk, de waarheid verdraaien en liegen mogen. De westerse regeringsleiders die in de laatste week voor zijn inval in Oekraïne met Poetin gesproken hebben, moeten zich verschrikkelijk bedrogen voelen.

Duizenden moedige demonstranten zijn gearresteerd. Verder overheersen angst en onderdrukking waardoor de meeste mensen zich koest houden. Omdat ze niet beschikken over andere informatie dan de overheidspropaganda zijn zeer veel burgers onwetend over de feitelijke oorzaken waarom hun zonen zijn gestorven of ze last hebben van sancties. Er is sprake van totale minachting van de eigen bevolking. Zolang de onderdrukking in stand kan worden gehouden, zullen Poetin c.s. geen compassie hebben met de noden en behoeften.

Omdat we in het westen vooral denken vanuit onze eigen ethische normen en omgangsvormen, zijn we vaak te goed van vertrouwen en meegaand. Nu hebben we onze lessen geleerd. Grenzen zijn grof overschreden. De reacties van de Europese Unie vind ik proportioneel en het blijkt dat de niet-militaire sancties werken.

De inval in de Oekraïne is in meerdere opzichten een keerpunt in de geschiedenis. De mistoestanden in Rusland zijn ook in allerlei gradaties van toepassing in diverse andere landen waar de democratie slecht functioneert of oligarchieën zijn. Dit vraagt om een andere omgang met deze landen. We zullen ons buitenlands beleid en onze contacten meer moeten aanpassen aan onze eigen normen en waarden: vrede, vrijheid, democratie én bescherming van mensenrechten. Te lang is wel diplomatiek verwoord dat fout handelende regeringen zich beter moet gedragen, maar daarna wordt overgegaan tot de (economisch) belangrijkere zaken. In de omgang tussen landen en staten moet meer en effectiever weerstand worden geboden aan verkeerde ontwikkelingen, het liefst in een vroegtijdig stadium.

Als ijkpunt voor het ‘landen de maat nemen’ moeten de internationale gedragsregels dienen zoals we die in de Verenigde Naties hebben afgesproken, waaronder de Universele Rechten van de Mens (1948). De naleving daarvan moeten we beter promoten in onze internationale contacten. Er moet beter op worden toegezien dat landen het lidmaatschap van de VN ook volledig waard zijn.

Zoals het ‘westen’ zijn bondgenootschappen heeft, zo lijkt het ook dat onderdrukkende regimes een eigen kartel op wereldschaal vormen, dat ze elkaar ondersteunen en elkaar tot voorbeeld zijn. Denk bijvoorbeeld aan Rusland en het Syrië van Bashar Hafiz al-Assad. Door het vetorecht in de VN Veiligheidsraad ter discussie stellen of af te schaffen kunnen Rusland (en China) beter worden aangesproken op hun daden en wordt de Veiligheidsraad niet meer in veel aangelegenheden gegijzeld. Naar mijn mening heeft Rusland nu ook zijn recht op een machtspositie met vetorecht in de Veiligheidsraad verspeeld.

Zoals nu op grote schaal met Rusland het geval is, kan ook worden gestopt met klakkeloos handeldrijven met landen met regimes die mensenrechten schenden en al zeker geen wapenhandel meer. Algemene uitgangspunten moeten Fair Trade en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling heeft in nauwe afstemming met het bedrijfsleven, vakbonden en maatschappelijke organisaties richtlijnen voor MVO opgesteld. De OESO-richtlijnen bevatten aanbevelingen over onder andere arbeid, mensenrechten, ketenverantwoordelijkheid, milieu, consumentenbescherming en concurrentie. Onderdeel van MVO zijn ook geen kinderarbeid, goede arbeidsomstandigheden en het recht op een vrije vakbond.

Producten moeten niet alleen op een duurzame productiewijze worden getoetst maar de arbeidsomstandigheden moeten ook in orde zijn, onafhankelijke vakbonden actief kunnen zijn enz. Daarbij het is wel noodzakelijk om de bevolking van dictatoriaal regeerde landen te ondersteunen met humanitaire hulp, vooral via non-gouvernementele organisaties. En er is solidariteit en praktische ondersteuning gewenst van mensen en organisaties die het opnemen tegen onderdrukkende regimes.

In allerlei gradaties kunnen de contacten op economisch, cultureel en sportief gebied worden beperkt. Ontneem foute potentaten hun internationale status en aanzien. Voor het laten houden van internationale evenementen moet het eerbiedigen van de mensenrechten een voorwaardelijk selectiecriterium zijn. Het was al een goede stap van veel westerse regeringen om in februari jl. geen officiële vertegenwoordiging naar de Olympische Winterspelen in China te sturen. Politieke contacten kunnen pas weer worden verbreed of geïntensiveerd als men zich beter gedraagt naar de waarden die je voor jezelf belangrijk vindt.

Door deze oorlog ga ik ook onze democratie nog meer waarderen. Ondanks dat deze niet perfect is, zien we nu dat onze democratische maatschappijstructuur wel een goede organisatievorm is. De Europese Unie is vaak een groot vredesproject genoemd. Maar nu blijkt ook dat de EU eensgezind en besluitvaardig kan functioneren onder een goed kader van verdragen (waaronder het Verdrag van Maastricht en het Verdrag van Lissabon). Deze verdragen bevatten de randvoorwaarden waar de leden aan moeten voldoen. Enkele jaren geleden is het verdelen van vluchtelingen uit Syrië, Afrika en omstreken over de leden van de EU niet goed verlopen. Maar recent heeft de EU wel al grenzen gesteld aan Polen en Hongarije omdat deze zich met discriminerende wetten en politiseren van de rechterlijke macht verkeerd ontwikkelden. Met de agressie van het Rusland van Poetin en de enorme vluchtelingenstroom die de grenslanden van Oekraïne treft, zijn Polen en Hongarije wellicht ook tot het inzicht gekomen dat het veel beter is om wel lid te zijn van de EU en dan gematigdere standpunten in te nemen dan terug te keren naar de invloedssfeer van Rusland. Het tegenhouden van uit Afrika afkomstige Oekraïense vluchtelingen moet overigens ook worden afgekeurd.

Ook in ons eigen Nederland moet onze democratie beschermd en verdedigd worden. Er zijn diverse politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in de richting van destabilisatie van onze democratie. Enkele van de door Poetin gebruikte methodes worden hier ook gebruikt. Ik duid op allerlei groepen die nepnieuws en alternatieve waarheden verspreiden. Die de aan ethische normen gebonden wetenschap en onderbouwde expertise devalueren tot ‘ook maar een mening’. Zo misbruikt de Partij voor de Vrijheid het woord ‘vrijheid’ in de geest van ‘je hebt de vrijheid om te vertrekken’. Of Forum voor Democratie dat zich wil onttrekken aan onze samenleving. Beide groeperingen hebben een eigenmachtige leider en een haperende of afwezige partijdemocratie. PVV en FvD kleineren de rechterlijke macht. FvD roept om tribunalen. Beide partijen brengen ongefundeerd de onafhankelijke media in diskrediet. Naar hun volgelingen toe prediken ze dat zich niet breed moeten oriënteren, maar vooral geloof moeten hechten aan wat de leider zegt.

Op 14-16 maart zijn er gemeenteraadsverkiezingen waarbij PVV en FvD in enkele grote gemeenten in Limburg waaronder Heerlen deelnemen. (FvD: Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen en Venlo; PVV: Maastricht, Heerlen, Landgraaf, Sittard-Geleen en Venlo) Ik hoop dat de meeste mensen zich realiseren dat men het electoraal uiten van boosheid of ontevredenheid beter niet doet door op nationalistische en niet-democratische partijen te stemmen. Je raakt er van de regen in de drup.

Als men al wil kiezen voor sterk leiderschap, kies dan vooral inclusief en dienend leiderschap.

Tot slot nog twee uitspraken die ook al in het verleden regelmatig van toepassing waren en nu weer opgeld doen:

Voor de mensen die overwegen bij de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen PVV of FvD te stemmen:

Bertholt Brecht 1933: “De schapen, ach de schapen, ontevreden met hun scheerders, besloten nu maar eens naar de slager te gaan”.

Voor heel veel andere mensen:

Martin Luther King 1957: “Voor het slagen van het kwaad is niets anders nodig dan dat goede mensen niets doen”.

Harrie Winteraeken

(voorzitter Vredesplatform Heerlen en voorzitter HeerlenMondiaal)