Fusie Heerlen – Landgraaf definitief van de baan?

“Herindeile is ein werk van niks, as se ’t  maar mit unne expair bekieks”, zong Gé Reinders in een van de ROZ Radio-muskietliedjes  in 1987. Tja, en experts hebben we genoeg aan het woord gehoord bij de kortstondige vrijage tussen Heerlen en Landgraaf. Maandag 16 januari 2017 spatte het fusieplan knalhard uiteen. En binnen een week viel de coalitie omdat het CDA liever verder gaat met de ‘nieuwe vriendjes’ van de Gezamenlijke Burgerbelangen Landgraaf GBBL. Hierbij wat observaties en meningen mijnerzijds.

Al in november werd door ingewijden in de gemeenteraad van Landgraaf de kans groot geacht dat de fusie geen meerderheid zou halen omdat naast het grote GBBL ook het CDA waarschijnlijk tegen zou stemmen. Naast een hoop sentimenten hebben de krachtige argumenten ‘te snel’, ‘onvoldoende draagvlak’ en ‘onvoldoende democratische legitimiteit’ de doorslag gegeven. Maar als de fractievoorzitter van het CDA in Landgraaf Gaston Huth in het finale debat na enkele jaren onderzoek naar samenwerken en fusie én ook na jarenlang daadwerkelijke samenwerking via de Gemeenschappelijke Regeling Regio Parkstad Limburg, Heerlen respectloos een ‘brullende aap’ noemt, dan maakt dat die man volstrekt ongeloofwaardig.

Een definitief nee? Dit dubbele debacle mogen de voorstanders ook zichzelf verwijten. Aan enkele van deze bezwaren had tegemoet kunnen worden gekomen door de beslissing uit te stellen.

Er is teveel ‘feitenvrij’ geroepen. Beide kampen hadden de brede discussie meer kunnen structuren door samen op een zo objectief mogelijke manier de wirwar van argumenten voor en tegen op te sommen. Goede argumenten zijn moeilijk te weerleggen, onwaarheden kunnen worden weersproken. Dat maakt vergelijken en afwegen een stuk eenvoudiger.

Zo is de fusie van twee op zich redelijk functionerende gemeenten niet per sé noodzakelijk, maar een keuze. Een verstandige keuze, maar die moet wel op overtuigende wijze worden onderbouwd. Zo kunnen op tal van terreinen vergelijkingen worden gemaakt. Wat uiteindelijk telt voor de burgers is of gemeenten hun voorzieningen tenminste op peil kunnen houden, van de sociale dienst tot wegonderhoud. Als Landgraaf en Heerlen zouden fuseren, dan is de kans groot dat er door efficiëntiewinst wat meer financiële mogelijkheden komen. Een ander voorbeeld: Heerlen ontving in 2016 per inwoner 3.449 euro aan rijksuitkeringen en Landgraaf € 2.200/inwoner. Waarschijnlijk zouden bij een fusie de Landgraafse inwoners hier hebben meegeprofiteerd? Als de financiële armslag in het voorlopig zelfstandige Landgraaf miljoen euro’s kleiner wordt, dan zijn er voor de toekomstige gemeenteraad twee mogelijkheden: verder bezuinigen op het voorzieningenniveau of de belastingen verhogen.  

Funest voor een goed democratisch proces, is het gaandeweg veranderen van de spelregels. Wat startte als een onderzoek naar alle mogelijke vormen van samenwerking, werd op basis van enkele onderzoeken verengd tot één enkele variant: het moet een fusie worden. Die moest er hals over kop komen met een minimum aan democratische onderbouwing richting de burgers.

En toen verscheen ook nog CDA-gedeputeerde Ger Koopmans op het toneel. Landgraaf mocht kiezen tussen ja en ja. Met machtsvertoon en omkoping (‘een bruidsschat’) wil hij de fusie erdoor drukken. En weer worden de spelregels veranderd. Met het ingrijpen van de provincie wordt de lokale democratie opzij gezet. Draagvlak telt blijkbaar niet meer mee. Uit de reacties en signalen uit de andere gemeenten op zijn uitlatingen en de wel aangenomen motie van herindeling van heel of een groot deel van Parkstad Limburg  blijkt overduidelijk dat dit momenteel volstrekt onrealistisch is.

Kan het tij worden gekeerd? Mijns inziens wel. Maak de herindeling onderdeel van de verkiezingen in maart 2018. Niet in een referendum, maar laat de partijen zich hierover gewoon uitspreken in hun verkiezingsprogramma’s. Op basis van de hiervoor genoemde objectieve vergelijking van argumenten kan de kiezer zijn stem laten horen. Daarmee krijgt een fusie wel of niet de noodzakelijke democratische legitimiteit.